OHIKO GALDERAK

1. Zer da jabetza intelektuala, autore eskubideak, copyright-a?

cLegeak¹ (JIL) arautzen du Espainian. Jabetza intelektualaren eskubideak dira, batetik, egile-eskubideak, eta, bestetik, antzeko edo lotutako eskubideak (adibidez, artistek edo interpreteek beren jardunen gainean dituzten eskubideak)².

Egile-eskubideak eskubide pertsonalen eta ondare-eskubideen multzo bat dira, egileari berak sortutako obrak ustiatzeko erabateko xedapena eta eskubide esklusiboa esleitzen dizkiotenak, legeak ezarritako mugak baino ez dituela.³

Eskubide pertsonalak zazpi eskubide moral dira, besterenduezinak eta ukaezinak, JILak 14. artikulutik 16. artikulura bitartean ezartzen dituenak, eta horien artean daude egile-eskubidea edo egile-onuraren eskubidea eta obraren osotasun-eskubidea. Eskubide horiek, ordea, ez daude herrialde guztietan aitortuta.

Ondare-eskubideak, aldi berean, ustiapen-eskubideak eta ordainketa-eskubideak dira. Ustiapen-eskubideak JILaren 17. artikulutik 23. artikulura arautzen dira, eta lau dira: erreprodukzioa, banaketa, komunikazio publikoa eta eraldaketa. Eskubide moralak ez bezala, eskubide horiek eskualdagarriak eta ukagarriak dira, baina esklusibotasuna da ezaugarri nagusia, hau da, obra ustiatzeko egintzak egin ditzaten hirugarren pertsonei baimena edo debekua emateko ahalmena.

Copyrighta herrialde angloamerikarren ustiapen-eskubideen sistema da, baita mundu osoan erabiltzen den ikur bat ere ©, obra bakoitzean ustiapen-eskubideen titulartasuna adierazten duena.

Egile-eskubideak dituzten edukiak ustiatzeko eskubideek dimentsio berezia hartu dute, edukiak formatu digitaletan eta Internet bidez sortzeko eta zabaltzeko modu berriei esker. Erreprodukzio-eskubideak (adibidez, kopiak egitea edo edukiak deskargatzea), eta komunikazio publikokoak (adibidez, edukiak webguneetara igotzea eta pertsona ugariren eskura jartzea) maiz erabiltzen dira, eta edozein pertsonak erabiltzen ditu, bere eremu pribatuan zein profesionalean, eta horrek egile-eskubideak erabiltzea dakar (askotan, besteenak).

Oharrak:

2. Noiz "erreproduzitzen" dugu obra bat?

Jabetza intelektualaren ikuspegitik, obra bat "erreproduzitzeak" haren kopia bat egitea esan nahi du, dela paperezko kopia bat, dela kopia digital bat, hau da, formatua edozein dela ere. Lau ustiapen-eskubideetako bat da, eta JILaren 18. artikuluan arautzen da.

Obrak erreproduzitzeko ekintzak egin ohi ditugu hainbat egoeratan, adibidez:

• Fotokopiatzen dugunean,

• Digitalizatzen dugunean,

• Obra bat euskarri batetik bestera pasatzen dugunean (adibidez, CD baten kopia egiten dugu DVD batera edo DVD batetik beste DVD batera),

• Obra bat inprimatzen dugunean,

• Obra baten kopia bat ordenagailu baten disko gogorrean, kanpoko memoria batean edo beste edozein gailutan gordetzen dugunean,

• Edukiak zerbitzari batera igotzen ditugunean (ondoren, zerbitzarian ostatatutako eduki hori atzitzen badugu, beste eskubide bat ustiatuko dugu: 'Komunikazio publikoa')

Erreprodukzioak, egilearen eskubide bat ustiatzeko egintza gisa, titularraren baimena behar du (baimen partikular baten bidez, edo lizentzia unibertsal baten bidez, hala nola Creative Commons lizentzien bidez), bai eta legezko baimen bat ere, salbuespenen bidez.

Salbuespenei dagokienez, liburutegiek, besteak beste, JILaren 37.1 artikuluak "irabazi-asmorik gabeko" eta "ikerketarako edo kontserbaziorako" erreprodukzioak egiteko aukera ematen die.

3. Noiz egiten dugu obra baten "banaketa"?

Jabetza intelektualaren ikuspuntutik, "banaketa" egiteak obra originalak edo horien kopiak jendearen eskura jartzea esan nahi du, euskarri ukigarri batean, salmenta, alokairu, mailegu edo beste modu baten bidez. Lau ustiapen-eskubideetako bat da, eta JILaren 19. artikuluan arautzen da.

Liburutegietan materialak maileguan eman eta dokumentuen hornitze zerbitzua emateko banatzeko eskubidea erabiltzen da; izan ere, materialak euskarri ukigarrian entregatzen direnean baino ez da banatzen.

Banaketa-eskubidea, mailegu-modalitatean, lege-salbuespen batek babesten du; beraz, liburutegiek (eta beste kultura-erakunde batzuek) ez dute eskubideen titularren baimenik behar egiten dituzten maileguengatik, baina ordainsari bat ordaindu behar diete egileei horregatik. Hala ere, unibertsitateko liburutegiek ez dute ordaindu beharrik izango. Horrela ezartzen da JILaren 37.2 artikuluan.

Europar Batasuneko Justizia Auzitegiak, 2016ko azaroaren 10eko epaian, honako hau ebatzi zuen: liburutegi publiko batek egiten duen mailegua ere mailegutzat hartzen da, baldin eta formatu digitalean dagoen liburu baten kopia bat zerbitzari propio batera igotzen bada, eta aukera ematen badu erabiltzaile batek kopia bakar bat deskargatzeko gailu propio batean, zeina baliogabetuta geratuko baita mailegurako ezarritako epea igaro ondoren, eta betiere beste erabiltzaile batek ezin badu haren kopiarik egin.

4. Noiz egiten dugu obra baten "komunikazio publikoa" edo "eskura jartzea"?

Jabetza intelektualaren ikuspegitik, "Komunikazio publikoa" egiteak esan nahi du hainbat subjekturi obra bat eskuratzeko aukera ematea, aldez aurretik euskarri ukigarrian alerik banatu ez dugunean (banaketa-egintzekiko alde nagusia da hau, horietan obrak beti euskarri ukigarrian bidaiatzen baitu).

Lau ustiapen-eskubideetako bat da, eta JILaren 20. artikuluan arautzen da, zeinak gehienez ere 11 komunikazio-egintza publiko aurreikusten baititu. Besteak beste, "Obrak publikoaren eskura jartzea, hari bidezko edo haririk gabeko prozeduren bidez, edozein pertsonak nahi duen tokitik eta nahi duen unean sartzeko aukera izan dezan" (JIL 20.2.i art.).

"Komunikazio publikorako" eskubidea baliatzen dugu film bat edo ikus-entzunezko beste material bat publikoki proiektatzen dugunean edo poesia edo beste edozein literatur lan errezitatzen duten ekitaldiak antolatzen ditugunean.

Aldez aurretik zerbitzari batean biltegiratu den obra bat (idatzia, soinuduna edo ikus-entzunezkoa) eskuragarri jartzen den egoera guztietan "eskura jartzeko" modalitatea erabiliko dugu, eta erabiltzaileei aukera emango diegu Internetetik bertara sartzeko.

Komunikazio publikoko egintzak oro har gauzatu ahal izateko, edo bereziki obra bat eskura jartzeko, obraren egile-eskubideen titularraren baimena izan behar dugu (dela baimen partikular baten bidez, dela Creative Commons lizentziak bezalako lizentzia unibertsal baten bidez), edo legezko baimen bat, salbuespenen baten bidez, kasu honetan, JILak 37.3 artikuluan jasotakoa (hala ere, bete beharreko hainbeste baldintza dituen salbuespena da, ia bertan behera uzten baititu aplikazio-aukerak).

Egile-eskubideek babestutako materialak ikasgela birtualetan eskuragarri jarriz ahal izateko, JILaren 32.4 artikuluak CEDRO-VEGAP lizentzien salbuespena zabaltzen du, artikulu hau irakaskuntzaren aldeko legezko salbuespenen bat da. Unibertsitateak hitzartua izan behar du agentzia hauetako batekin lizentzia horren erabilpena.

Europar Batasuneko Justizia Auzitegiak, hainbat epairen bidez (adibidez, 2016ko irailaren 8ko epaia, C-160/2015 gaia), kontuan hartu du Interneten esteka bidez atzitutako lanak, kasu batzuetan, komunikazio publikorako eskubideari eragin diezaiokeela.

Hori horrela izango litzateke estekak jatorrian aurreikusita zegoen publiko berri bati obrara sartzeko aukera ematen dionean (adibidez, esteka sarbidea murrizteko neurriak saihesteko moduan egiten bada, hala nola pasahitzak, obraren titularrak bere orrian jarri ahal izan dituenak). Beraz, web orri batetik sarbide libreko beste web orri baterako estekak ez lioke, printzipioz, komunikazio publikorako eskubideari eragingo.

Hala ere, esteka egiteko erabiltzen den orriak irabazi-asmoa badu eta sarera legez kanpo igotako baliabide batera lotzen bada, edo esteka egiten duenak estekatutako orria legez kanpo igo dela jakiten badu edo "zentzuz jakin badezake", obraren baimenik gabeko komunikazio publiko bat egiten dela ulertuko da. Beraz, ezin dira lotu legez kanpo Internetera igo direla agerian uzten duten baliabideak.

Webguneetan bideoak txertatzeari (“enbed”) dagokionez, interpretazio bera egin beharko litzateke. Inkrustazioak ez du esan nahi bideo baten erreprodukzio berri bat egin behar denik, esteka bat baizik. Bideoaren inkrustazioak ez badu uzten publiko berri bat sartzen hasieran aurreikusitakoa baino, bideoa Internet bidez modu irekian zabaltzen zelako, hasiera batean, komunikazio publikorako eskubideari ez zaio eragingo. Hala ere, baimenik gabeko komunikazio publiko bat gertatuko litzateke Internetera legez kanpo igotako bideo bat txertatzen bada eta inkrustazioa egiten den orriak irabazi-asmoa badu, edo inkrustazioa egiten duenak bideoa legez kanpo sareratu dela ezagutzen badu edo "zentzuz jakin ahal badu".

5. Noiz "eraldatzen" dugu obra bat?

Jabetza intelektualaren ikuspegitik, obra bat "eraldatzeak" esan nahi du beste obra baten edozein aldaketa egitea. Lau ustiapen-eskubideetako bat da, eta JILaren 21. artikuluan arautzen da.

Eraldaketa-adibideak itzulpenak eta genero batetik besterako egokitzapenak dira (adibidez, eleberri batean oinarritutako gidoia).

Eraldaketaren ondorioz, jatorrizko obraz bestelako egile-eskubideak dituen lan bat sortzen da. Jatorrizko obraren eta eratorritako lanaren egile bakoitzari jabetza intelektualaren eskubideak dagozkio. Horregatik, batzuetan, liburuetan egile edo argitaletxe baten copyrighta jartzeaz gain itzultzailearena ere egon daiteke. Obra eraldatuaren egileak, adibidez, itzulpenarena, jatorrizko obraren egilearen baimena izan behar du, bai eraldaketa egin ahal izateko, bai ustiatu ahal izateko.

Eraldaketa-eskubidea, ustiapen-eskubidea denez, hirugarrenei laga dakieke. Baina jatorrizko obraren egileak beti gordetzen du eskubide moral eta ukaezina, obraren osotasuna ez urratzeko eskubidea. Batzuetan, gatazkak sortzen dira, adibidez, literatur lan baten egilearen eta bere lana egokitzen duen filmaren ekoizlearen artean. Nahiz eta ekoizleak literatur lana film zinematografiko bihurtzeko eskubidea eskuratu, literatur lanaren egileak bere obraren osotasunaren urraketa argudiatu dezake egin nahi den egokitzapen zehatzean. Filmen zuzendari batzuek beren eskubide moralaren urraketa argudiatu zuten ekoiztetxe zinematografikoen aurrean, transformazio eskubidea zuten arren, zuri-beltzean filmatutako filmak koloreztatu zituztalako.

6. Baimenik behar al dugu obra bat erreproduzitu, banatu, publikoki komunikatu edo eraldatzeko?

Egile-eskubideak eskubide esklusiboak dira. Ezaugarri horrek - esklusibotasunak - esan nahi du, oro har, obraren gaineko eskubideak dituenaren baimena behar dugula (egile-eskubideen titularrarena), ustiapen-ekintza horietako edozein egin nahi dugun bakoitzean.

Batzuetan, legeak zuzenean ematen du baimen hori, egile-eskubidearen mugak edo salbuespenak deiturikoen bidez; kasu horiek interes orokor, kultural edo sozialei erantzuten diete, eta ez da beharrezkoa titularren baimena lortzea. Muga edo salbuespen horiei esker, posible da egilearen eskubide indibidual eta esklusiboak beste eskubide kolektibo batzuekin bateratzea, hala nola hezkuntzarako, informaziorako, kulturarako eta abarretarako eskubidearekin. 31tik 40bis artikulura aurreikusitako salbuespenak dituzte liburutegiek, eta, bereziki, 37. artikuluan (erreprodukzioa, mailegua, eskura jartzea, obra zurtzak). Eskubide horiek guztiak interpretatu egin behar dira egileen interes legitimoei eta obren ustiapen normalari justifikaziorik gabeko kalterik ez eragiteko.

Legeak mugen zerrenda itxia aurreikusten du; beraz, legeak jasotzen dituen mugek estaltzen ez dituzten kasuetarako, baimena eskatu beharko diegu obra bakoitzaren egile-eskubideen titularrei. Europar Batasunean eztabaida ireki bat dago muga berriak ezartzeko beharrari buruz, adibidez, ikerketa-helburuekin datu-meatzaritzako teknikak egitea ahalbidetuko lukeena.

Legeak aurreikusitako mugak alde batera utzita, litekeena da, halaber, egile-eskubideen titularrek, beren lana zabaltzeko unean, haren erabilera jakin batzuetarako baimen unibertsal eta doako bat gehitu izana. Horrela, ez da beharrezkoa izango haiekin harremanetan jartzea erabilera horietakoren bat egin nahi den bakoitzean. Hori da Creative Commons lizentzia edo antzekoak dituzten egileen kasua. Creative Commons lizentziak, beraz, obra baten eskubideen titularrak mundu guztiari ematen dizkion baimenak dira, eta doan ematen dira, obra horietan aurreikusitako erabileren arabera erabili ahal izateko (ikus Creative Commonsen webgunea edo Rebiunek lizentzia horiei buruz egindako infografia).

Gainerako kasuetarako, egile-eskubideen titularrari zuzenean eskatzearen ordezko aukera bat da sortzaileen edo titularren kolektibo bakoitza ordezkatzen duen entitate kudeatzailearen bidez baimena lortzea.

Baliteke erabilera erreprografikoetarako edo hezkuntza-erabileretarako unibertsitateak edo dagokion erakundeak sinatuta izatea CEDRO-VEGAP erakundeekin hitzarmena eta horien lizentziak estaltzea. Film eta ikus-entzunezko lanak erakusteko EGEDAk ditu lizentziak ikastetxeetan.

 

 

7. Unibertsitateko irakasle batek hainbat lanen kapituluak digitalizatzea nahi du, ikasgela birtualean jartzeko eta ikasleek deskargatu eta irakurri ahal izateko. Baimenik behar al da?

Kontuan izan behar dugu liburu-kapituluek ustiapen-eskubideen egile eta titular batzuk dituztela. Normalean, argitaletxeak izango dira ustiapen-eskubideen titularrak. Printzipioz, beraien baimena behar dugu materialen gaineko eskubide hauek erabiltzeko:

- Erreproduzitzeko eskubidea, materialak digitalizatzeko eta ateratzen den fitxategia zerbitzarian biltegiratzeko.

- Eskura jartzeko modalitatean, komunikazio publikoa izateko eskubidea; ikasleei material digitalizatua eskuratzeko aukera eman ahal izateko.

Jabetza Intelektualeko Legearen 32.4 artikuluak liburuen kapituluak irakaskuntza-helburuekin erabiltzeko aukera aurreikusten du, ikasgela birtualetan sartuz. Aukera hori erabiliz gero, eskubideen titularrei diruz ordaindu behar diegu.

Oraingoz, unibertsitateek CEDRO-VEGAPi ordaintzen diote ordainsari hori, CRUErekin sinatutako akordio baten bidez. UEUk ez du horrelako hitzarmenik egin eta aukera hau ez da UEUren Ikasgela Birtualerako baliagarria. Beraz, berariazko baimena kudeatu beharko da, bai titularrarekin zuzenean, bai dagokion entitate kudeatzailearen bidez.

CRUE/CEDRO-VEGAP akordioa indarrean egongo balitz, irakasleek ikasgela birtualetara igo ahal izango lukete, liburu bateko kapitulu bat edo liburu bateko orrialdeen %10 gehienez, eta aldizkariek kasuan ere gehienez aldizkari baten zenbaki bakoitzeko artikulu bat. Obra horiek aldez aurretik digitalizatu litezke, eskubideen titularrei baimenik eskatu beharrik gabe, betiere egintzak unibertsitatean, bertako langileek eta bitarteko eta tresna propioekin egiten badituzte. Kanpoan geratzen dira, ordea, obra edo irudi zatien konpilazioak, partiturak eta erabilera bakarreko obrak, hala nola, ariketa-liburuak.

8. Ikasgela birtualerako prestatutako ikasmaterialean irakasleak egindako aurkezpenaren diapositibak eta apunteak daude. Horrez gain, bibliografia gehigarri gisa irakasleak ikasleek eskura izan dezaten, hainbat artikulu eta liburuen kapituluak biltzen dira.

Material gehigarri hori digitalizatu daiteke, bertsio digitalean ez badugu, eta ikasgela birtualera igo edo ikasleei helarazi diezaioke?

Artikulu eta liburuetako kapituluetan hainbat aukera sartzen dira jokoan:

- Egilea irakaslea bera izatea eta bere eskubideak argitaletxeei laga ez izana. Kasu horretan, irakasleak bere erantzukizunaren baitan igo ditzake material horiek Ikasgela Birtualera, digitalizatu eta komunikazio publikoa egiteko.

- Egilea irakaslea bera izatea, baina bere eskubideak argitaletxeei esklusiboki laga izana; kasu horretan, argitaletxeek eman behar dute material hori erabiltzeko baimena.

- Egilea irakaslea bera izatea eta lan kolektibo baten parte izatea edo lankidetzan aritzea (adibidez, kapitulu bakoitza egile desberdin batena bada). Besterik hitzartu ezean, irakasleak bere ekarpena erabili ahal izango du, baldin eta obra bateratuaren ustiapenari kalterik eragiten ez badio. Kasu zehatz bakoitza baloratu beharko litzateke (kapitulurako sarbidea izango duten pertsonen kopurua, kapituluak obran duen garrantzia, etab.).

- Egileak beste pertsona batzuk izatea; kasu horretan, baimenak dagozkien titularrekin kudeatu beharko dira (ustez, kasuan kasuko argitaletxeak).

Irakaslearengandik zein beste titularrengandik izan behar diren beharreko baimenei dagokienez, eskubide hauek erabiltzeko baimena eduki behar da:

- Erreprodukzio-eskubidea erabiltzea (fotokopiak eta kopia digitalak)

- Komunikazio publikorako eskubidea erabiltzea (Ikasgela Birtualean ikaslearen esku jartzea). Baimen horiek eskubideen titularrekin zuzenean kudeatu daitezke, edo kudeaketa-erakunde eskudunen bidez (Cedro, VEGAP edo beste batzuk).